Αναφορικά με τη ραδιενέργεια....

Η Ραδιενέργεια και πόσο καλά την γνωρίζουμε

Η αρκετά πρόσφατη έκλυση ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα,  συνέπεια του ατυχήματος στον πυρηνικό αντιδραστήρα του εργοστασίου της Ιαπωνίας και ένα γεγονός που αντιμετώπισε η παγκόσμια -επιστημονική και μη κοινότητα-  με προβληματισμό και ανησυχία, μας κάνει να ασχοληθούμε μαζί της και πάλι.  

Ραδιενέργεια: πώς παράγεται, από πού προέρχεται, ποιες επιπτώσεις έχει στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Ζούμε μαζί της και πώς;  Υπάρχουν κάποιοι απλοί τρόποι προφύλαξης από αυτήν και ποιοί είναι;

Με γνώμονα τα ερωτήματα αυτά, ας την γνωρίσουμε μαζί, για να  την αντιμετωπίσουμε, καλύτερα, με γνώση και υπευθυνότητα.

Η «εμφάνιση» της ραδιενέργειας

Η πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη ανακάλυψη του «ένοχου» ραδίου και των αποτελεσμάτων της ραδιενέργειας, σημειώθηκε από τον Antoine Henri Becquerel (Γάλλο φυσικό), την Marie Curie και τον Pierre Curie, τo 1896, στους οποίους απονεμήθηκε το Νόμπελ Φυσικής, αργότερα, το 1903.

Αφού «περιόρισαν» τη ραδιενέργεια στο εργαστήριο, οι επιστήμονες του κλάδου, της προσέδωσαν και τους κατάλληλους ορισμούς με άλλοτε περίπλοκους και άλλοτε περισσότερο απέριττους όρους. Για τον μέσο άνθρωπο, όμως, η ραδιενέργεια, μπορεί να ερμηνευτεί απλά σαν «Ενέργεια στη διαδικασία μετάδοσης».

Μέσα στα επιστημονικά πλαίσια πάντα, έχοντας σαν μέσον όρους ευρέως κατανοητούς, σε αυτήν την συνοπτική αναφορά στην ραδιενέργεια, αφορμή παίρνουμε την φράση ενός από τους πιο σημαντικούς θεωρητικούς φυσικούς που συνέβαλλαν κατά πολύ στην Κβαντική Ηλεκτροδυναμική, τον τιμημένο με Νόμπελ Φυσικής, το 1965, του R. Feynman: «Αν μία μόνον πρόταση έμελλε να διασωθεί από τον πολιτισμό μας, τότε αυτή θα έπρεπε να είναι ότι η ύλη αποτελείται από άτομα».

Και να γιατί: Εκείνο που έχει τεράστια σημασία σε οποιαδήποτε σπουδή περί της ραδιενέργειας, είναι η κατανόηση της διαδικασίας που οδηγεί στην έκλυση ραδιενέργειας. Αν και τα άτομα στην πλειοψηφία τους είναι σταθερά, πολλά στοιχεία έχουν ισότοπα τα οποία είναι ασταθή και οι πυρήνες τους διασπώνται σε άλλους, σταθερότερους, οπότε και σημειώνεται ελευθέρωση ενέργειας με εκπομπή σωματιδίων και σχετική ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Αυτή είναι η Ραδιενέργεια.

Οι ακτινοβολίες που παράγονται κατά την εκδήλωση του φαινομένου της ραδιενέργειας προκαλούν ιονισμό της ύλης (για αυτό και ονομάζονται ιονίζουσες ακτινοβολίες), ενώ είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς για τον ανθρώπινο οργανισμό

Η Ραδιενέργεια, χωρίζεται στη Φυσική (αυτή που υπάρχει αυτούσια στη φύση) και στην τεχνητή (εκείνη που προκαλεί ο άνθρωπος).

Τρόπος επίδρασης της ακτινοβολίας

Πώς όμως επιδρά η ραδιενέργεια στους ζωντανούς, εν γένει οργανισμούς, πέρα από τον ανθρώπινο; Αναφέρθηκε ήδη ότι η ραδιενέργεια είναι μια μορφή ενέργειας. Από την άλλη, υπάρχουν 3 κατηγορίες ραδιενέργειας: η λεγόμενη άλφα ακτινοβολία (είναι τα σωματίδια τα αποτελούμενα από πυρήνες ατόμων ηλίου), η ακτινοβολία βήτα (σωματίδια ίδια με τα ηλεκτρόνια) και ακτινοβολία γάμμα (η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία): τρεις κατηγορίες, ιονίζουσες όλες, που είναι η αιτία πρόκλησης ιόντων, δηλαδή, φορτισμένων ατόμων.

Η ραδιενέργεια είναι εκείνη που ευθύνεται για τον ιονισμό που προκαλείται στους οργανισμούς αυτούς,  δηλαδή τον σχηματισμό ιόντων: φορτισμένων ή ηλεκτρισμένων ατόμων- με αποτέλεσμα, ζωτικής σημασίας ουσίες των ζωντανών κυττάρων να παθαίνουν αλλαγές και να αδυνατούν πια να εκτελέσουν τη λειτουργία για την οποία ήταν προορισμένες, ενώ επέρχονται και επιβλαβείς αλλαγές στους ιστούς και τα όργανα των οργανισμών.

Έχει διαπιστωθεί ότι τα κύτταρα που έχουν χτυπηθεί από ραδιενέργεια παραμένουν στον οργανισμό για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα με αποτέλεσμα την τελική αύξηση του αριθμού τους, καθώς διασπώνται πριν νεκρωθούν. Και πάλι, ο θάνατος ενός αριθμού κυττάρων δεν είναι απαραίτητα και καταστρεπτικός για τον οργανισμό, αφού κάποιες φορές κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο για ορισμένες φυσιολογικές διεργασίες, ενώ επικίνδυνο είναι αν ο αριθμός των νεκρών πια κυττάρων είναι τόσο μεγάλος ώστε να αποτρέπει την ομαλή λειτουργία των οργάνων του ανθρώπου και να επέρχεται καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος.

Υπάρχει τέλος και η ευεργετική χρήση της ακτινοβολίας στις περιπτώσεις εκείνες όπως οι ακτινοθεραπείες με την καταστροφή καρκινικών, βλαβερών, κυττάρων.

Από την άλλη, σε μικρή φυσικά έκθεση του ανθρώπου σε ραδιενέργεια, ο οργανισμός του δεν παραμένει αδρανής, αλλά αντιθέτως, το ίδιο το κύτταρο ενεργοποιεί τους μηχανισμούς εκείνους που διαθέτει για την αποκατάσταση της βλάβης που υπέστη και «θεραπεύεται» μόνο του.  

«Εντοπίζοντας» τη ραδιενέργεια

Η ραδιενέργεια, όπως  αναφέρθηκε ήδη, αποτελεί μέρος του φυσικού μας περιβάλλοντος και παράγεται άλλοτε από την ίδια τη φύση και άλλοτε από τον άνθρωπο.

Ενδεικτικά, αναφέρουμε τη ζέστη και το φως που εκλύουν ο ήλιος και τα άστρα λόγω των διαφόρων ατομικών αντιδράσεων (άρα παραγωγή ραδιενέργειας) που σημειώνονται σε αυτά. Από την άλλη, επιτυγχάνεται η παραγωγή ραδιενέργειας με μηχανές, τους ευρέως γνωστούς αντιδραστήρες, μέρος των εργοστασίων παραγωγής ατομικής ενέργειας. Ή, όπως στις ατομικές βόμβες και στις βόμβες του υδρογόνου.

Αλλά, ας δούμε κάποια πράγματα με περισσότερο αναλυτική ματιά συνοψίζοντας, επιστημονικές αντικειμενικές αναφορές και αντίστοιχα αποδεδειγμένα στοιχεία, σε μια προσπάθεια «εξοικείωσης» μαζί της, ώστε να την αντιμετωπίζουμε καλύτερα, μακροπρόθεσμα ή όχι.

Λίγο-πολύ, και πριν ακόμη αναφερθεί ήδη παραπάνω,  γνωρίζουμε όλοι ότι η ραδιενέργεια όχι μόνο βρίσκεται γύρω μας, αλλά και είμαστε εκτεθειμένοι σε αυτήν, καθημερινά. Για παράδειγμα,  κάποιες περιπτώσεις έκλυσης ραδιενέργειας καταγράφονται από αντικείμενα που μας συνοδεύουν όλες σχεδόν τις ώρες της ημέρας: κινητά τηλέφωνα, φούρνοι μικροκυμάτων και τηλεοράσεις είναι μόνο κάποια από τα αντικείμενα αυτά.  Στην ουσία, η ραδιενέργεια μας περικυκλώνει όπως μια θάλασσα, όπως ο αέρας που μας περιβάλλει, όπως η ζέστη ή το κρύο, μόνο που δεν γίνεται το ίδιο άμεσα αντιληπτή επειδή δεν μπορεί να εντοπιστεί και να καταγραφεί χωρίς ειδικά όργανα μέτρησης.

Σαν σημαντικότερη πηγή φυσικής ραδιενέργειας, αναφέρεται ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο, το άχρωμο, άοσμο και άγευστο  ραδόνιο, που προέρχεται από το ουράνιο του υπεδάφους και τα γήϊνα πετρώματα. Σύμφωνα με αντίστοιχες έρευνες, σε αυτό οφείλεται το μεγαλύτερο μέρος της ετήσιας δόσης ακτινοβολίας που λαμβάνουν οι άνθρωποι με τρόπο φυσικό.

Από την άλλη, ο άνθρωπος ανακάλυψε τις τεχνητές πηγές παραγωγής ακτινοβολιών κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, για να τις χρησιμοποιήσει μέχρι σήμερα στην ιατρική (διάγνωση και θεραπεία ασθενειών) και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και αλλού.

Πού αλλού βρίσκεται όμως, η ραδιενέργεια, αν και «αόρατη»;

Κατ’ αρχάς εντοπίζεται στο άμεσα φυσικό μας περιβάλλον, φαινόμενο που σημειώνεται ήδη από τους πανάρχαιους χρόνους, όπως σε ραδιενεργά συστατικά του εδάφους, που τη μεταφέρουν ως εμάς είτε άμεσα, μέσω τροφών που αναπτύσσονται σε τέτοια εδάφη είτε μέσω του νερού που τα συμπαρασύρει στο πέρασμά του. Άλλοτε πάλι, είμαστε «εκτεθειμένοι» στη ραδιενέργεια του φυσικού περιβάλλοντος, από τη ζέστη και το φως που εκλύουν ο ήλιος και τα άστρα λόγω των διαφόρων ατομικών αντιδράσεων (= παραγωγή ραδιενέργειας) που σημειώνονται σε αυτά. Μιλάμε δηλαδή για γήϊνη και διαστημική ραδιενέργεια.

Η ραδιενέργεια εκλύεται επίσης από τις ανθρώπινες κατασκευές, όπως εκείνες που αναφέρθηκαν ήδη μαζί με αρκετές άλλες που έχουν πολλαπλή χρήση στην ιατροφαρμακευτική. Γεγονός βέβαια είναι ότι τα ποσοστά έκλυσης αυτής της ραδιενέργειας διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή και από αντικείμενο σε αντικείμενο και όταν αναλογιζόμαστε κάτι τέτοιο δεν πρέπει να πανικοβαλλόμαστε με σκέψεις που δεν έχουν βάσιμη αιτιολογία ή με τη δημιουργία φανταστικών εικόνων που στερούνται βάσης λογικής.

ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ

Η σχετικά πρόσφατη εμπειρία μας από το πυρηνικό ατύχημα της Ιαπωνίας, και πάλι, μας έκανε να αναρωτηθούμε και για τους τρόπους προστασίας σε περίπτωση έκθεσής μας σε ραδιενέργεια.

Σύμφωνα με τη γνώμη ειδικών και πάλι, και σε περίπτωση ύπαρξης ραδιενεργού νέφους, καλό θα είναι να φροντίσουμε να παραμένουμε σε εσωτερικούς χώρους, έχοντας τις πόρτες και τα παράθυρα κλειστά.
Αν κινούμαστε σε εξωτερικό χώρο, καλό θα είναι να διατηρούμε το κεφάλι και τα μαλλιά μας, αλλά και όλο το υπόλοιπο σώμα μας, καλυμμένο με ρούχα και να φοράμε μάσκα πάνω από το στόμα μας. Η αφαίρεση όλων των ρούχων μας κατά την επιστροφή μας σε κλειστό χώρο και η ακόλουθη πλύση του σώματός μας με τη χρήση βούρτσας, σαπουνιού και νερού, συνιστάται ιδιαίτερα.
Για την αποτροπή εσωτερικής μόλυνσης από ραδιενέργεια –που οφείλεται είτε σε  εισπνοή αέρα, είτε σε τη λήψη τροφίμων και ποτών μολυσμένων,  προστατευθείτε με τη χρήση μάσκας.

Η πείρα μας μάς έχει διδάξει ότι ένα ωφέλιμο κατά τα άλλα τρόφιμο, το γάλα, έχει ευθύνεται για το 98% της κατανάλωσης της ραδιενεργούς σκόνης, Το ίδιο ισχύει φυσικά και για όλα τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα οποία διαγράφουμε από τη διατροφική μας λίστα.  Για τα λαχανικά και τα φρούτα που καταναλώνετε σε τέτοιες περιόδους, συνιστάται το σχολαστικό πλύσιμο με νερό, ή και σαπούνι και ειδική βούρτσα.
Χρησιμοποιείτε ειδικό φίλτρο νερού ή πίνετε εμφιαλωμένο μόνο.

Επίλογος:

Λένε ότι η γνώση προφυλάσσει και μια τέτοια προσπάθεια έγινε με το κείμενο αυτό, να σας μεταδώσουμε γνώσεις πρακτικές, αλλά με την ευχή οι γνώσεις και οι συμβουλές που σας μεταδώσαμε, να μην χρειαστεί να εφαρμοστούν στην πράξη.